Truyện ngắn là một thể loại văn học quen thuộc với độc giả mọi lứa tuổi. Bài viết này Phê Bình Văn Học sẽ đi sâu vào phân tích khái niệm, đặc trưng, yếu tố cần lưu ý khi tiếp cận và một số nhận định đặc sắc về thể loại truyện ngắn, cùng với danh sách các tác phẩm tiêu biểu cho bạn đọc tham khảo.
>> Bạn đang xem: Phân tích và tìm hiểu thể loại truyện ngắn trong văn học
Khái niệm truyện ngắn
Khái niệm truyện ngắn
Truyện ngắn là thể loại tự sự có dung lượng nhỏ, tập trung khắc họa một hoặc hai tình huống diễn ra trong thời gian và không gian hạn chế. Tính ngắn gọn, cô đọng là đặc trưng nổi bật, đòi hỏi sự chắt lọc chi tiết và vận dụng bút pháp chấm phá trong nghệ thuật trần thuật.
Khác với truyện ngắn trung đại, truyện ngắn hiện đại thường phản ánh đời sống thường nhật, không nhất thiết phải xoay quanh nhân vật hay sự kiện phi thường. Về cấu trúc, truyện ngắn hiện đại thường tập trung vào một lát cắt đời sống, không tham vọng bao quát toàn bộ sự kiện hay số phận nhân vật. Trọng tâm của truyện ngắn hiện đại nằm ở việc diễn tả sự thay đổi tâm lý, ứng xử của nhân vật trong diễn biến câu chuyện. Nghệ thuật trần thuật trong truyện ngắn hiện đại cũng linh hoạt hơn với việc sử dụng ngôn ngữ đời thường, chú trọng miêu tả nét riêng trong ngôn ngữ của từng nhân vật.
Những yếu tố cần lưu ý khi đọc và phân tích truyện ngắn
Các yếu tố cần lưu ý khi tiếp cận tác phẩm
Khi tiếp cận thể loại truyện ngắn, cần đặc biệt lưu ý những yếu tố sau:
Cốt truyện: Thường đơn giản, cô đúc, xoay quanh một tình huống trung tâm với một vài biến cố chính, tạo nên mâu thuẫn dồn nén trong thời gian ngắn.
Điểm nhìn trần thuật: Có thể là ngôi thứ ba toàn tri (người kể chuyện biết tất cả), ngôi thứ ba hạn tri (người kể chuyện giới hạn trong tầm nhìn của một nhân vật), hoặc có sự thay đổi điểm nhìn linh hoạt giữa các ngôi kể. Sự thay đổi điểm nhìn giúp tăng tính đa chiều trong việc khắc họa nhân vật và sự kiện.
Nhân vật: Thường chỉ có một hoặc hai nhân vật chính, được khắc họa rõ nét về ngoại hình, hành động, lời thoại, độc thoại nội tâm và qua đánh giá của các nhân vật khác hoặc người kể chuyện.
Nhận định sâu sắc về truyện ngắn
Nhận định đặc sắc về thể loại truyện ngắn và tác phẩm tự sự
Nhiều nhà văn, nhà phê bình đã đưa ra những nhận định sắc bén về thể loại truyện ngắn:
- Nguyễn Minh Châu ví truyện ngắn như “mặt cắt giữa một thân cây cổ thụ”, tình huống là “thứ nước rửa ảnh làm nổi hình nổi sắc nhân vật”.
- Chekhov nhấn mạnh tầm quan trọng của mở đầu và kết luận trong truyện ngắn.
- Nguyên Ngọc cho rằng truyện ngắn là “thủ thuật điểm huyệt hiện thực”.
- Tô Hoài mô tả truyện ngắn là “cách cưa lấy một khúc đời sống”.
- Paustovsky nhận thấy sự tương phản giữa cái bình thường và không bình thường trong truyện ngắn.
Một số tác phẩm truyện ngắn tiêu biểu
Đề xuất một số truyện ngắn nổi bật
Dưới đây là một số gợi ý về các tác phẩm truyện ngắn nổi bật trong và ngoài nước, dành cho học sinh THCS và THPT:
THCS: Lão Hạc, Cô hàng xén, Gió lạnh đầu mùa (Việt Nam); Người mẹ điên, Con kì nhông, Chiếc lá cuối cùng (Nước ngoài).
THPT: Chí Phèo, Bức tranh, Tướng về hưu (Việt Nam); Người trong bao, Viên mỡ bò, Thuỷ Nguyệt (Nước ngoài).
Kết luận
Truyện ngắn, với tính chất cô đọng và hàm súc, là một thể loại văn học giàu sức biểu đạt. Việc tìm hiểu về đặc trưng, yếu tố cấu thành và những nhận định phê bình sẽ giúp người đọc có cái nhìn sâu sắc hơn khi thưởng thức và phân tích tác phẩm thuộc thể loại này. Khám phá thế giới truyện ngắn là hành trình khám phá những lát cắt cuộc sống đầy ý nghĩa và giá trị nghệ thuật.
